ትግራይ፡ ዓንዲ ሕቖ ኢትዮጵያ

ትግራይ፡ ዓንዲ ሕቖ ኢትዮጵያ

ታሪኽ ትግራይ ከም ዓንዲ ሕቖ ኢትዮጵያ ምስ መበቆል ሃገር፣ ባህላዊ ውርሻኣ፣ ንናፅነትን ሓድነትን ዝገብሮ ቃልሲ ብዕምቆት ዝተሓዋወሰ እዩ። ኣብ ሰሜናዊ ከበሳታት ኢትዮጵያ እትርከብ ትግራይ፡ ካብ ጥንቲ ክሳብ ሕጂ ዕጫ እታ ሃገር ኣብ ምቕራጽ ዓቢ ተራ ተጻዊታ እያ።

1. ጥንታዊ ሱር፤

ትግራይ ገለ ካብቶም ጥንታውያን ዝፍለጡ ሰብኣዊ ስልጣነታት ዝነብሩላ ኮይና፡ ካብ ዓሰርተታት ኣሽሓት ዓመታት ዝጸንሐ መነባብሮ ደቂ ሰባት ዘርኢ መርትዖታት ኣለዋ። ልሙዕ ጎላጉልን ስትራተጂካዊ ኣቀማምጣን እቲ ዞባ፡ ማእከል ቀዳሞት ሕርሻውን ንግዳውን ንጥፈታት ከም ዝኸውን ገይርዎ። ንግስነት ኣኽሱም ሓደ ካብቶም ኣብ ጥንቲ ዝነበሩ ሓያላት ስልጣነታት ኣብ ትግራይ ኣብ ከባቢ 1ይ ክፍለ ዘመን እዩ ተቐልቂሉ። ጽልዋ ኣኽሱም ኣብ መላእ ቀርኒ ኣፍሪቃን ኪኖኡን ተዘርጊሑ፡ ምስ ዓለም ማእከላይ ባሕሪ፡ ህንዲን ዓረብን ንግዳዊ መስመራት መስሪቱ። ስልጣነ ኣኽሱማዊ መስተንክር ድንቂ ስነ ህንጻ ገዲፉ፡ ከምቶም ክሳብ ሎሚ ኣብ መልክዓ ምድሪ ትግራይ ዝነጥቡ ዘለዉ ዕምቆት ዘለዎም ኦቤሊስክን ስቴላን ዝኣመሰሉ።

2. ባህላዊ ቅርስታት፤

ትግራይ ብፍሉይ ቋንቋ ትግርኛን ፍሉይ ልምድታትን ልምድታታን ዝልለ ሃብታም ባህላዊ ቅርስታት ትምካሕ። እቲ ዞባ ብህያው ሙዚቃ፡ ሕብራዊ በዓላትን ዝተሓላለኸ ስነ-ጥበባዊ ስርሓት ኢድን ዝፍለጥ ኮይኑ፡ ንዘመናት ዝቐጸለ ስነ-ጥበባዊ መግለጺን ፈጠራን ዘንጸባርቕ እዩ። ምግቢ ተጋሩ፡ ምስ ጥዑም እንጀራ ኢንጀራ፡ ቀመማዊ ሽሮ፡ ከምኡ’ውን ባህላዊ ስነ-ስርዓት ቡን ኣብ መላእ ኢትዮጵያን ኪኖኡን ይኽበር። ስነ-ጽሑፍን ግጥምን ተጋሩ እውን ኣብ ባህሊ ኢትዮጵያ ልዑል ኣበርክቶ ዝገበረ ኮይኑ፡ ከም በዓል ካሕሊል ጅብራን ዝኣመሰሉ ፍሉጣት ገጠምትን ከም በዓል ጸጋይ ገብረመድህን ዝኣመሰሉ ጸሓፍቲ ተዋስኦን ካብቲ ክልል ዝመጹ እዮም።

3. ቃልስታት ንናጽነት፤

ኣብ ሙሉእ ዕግርግር ዝመልኦ ታሪኽ ኢትዮጵያ፡ ትግራይ ኣንጻር ግዳማዊ ዓመጽን ውሽጣዊ ወጽዓን ናይ ተቓውሞ ዕርዲ ኮይና ጸኒሓ እያ። ኣብ መበል 19 ክፍለ ዘመን ንኣፍሪቃ ኣብ ዝገጠመሉ እዋን፡ ተዋጋእቲ ተጋሩ ንሃገሮም ኣንጻር ምስፍሕፋሕ መግዛእቲ ጥልያን ብትሪ ብምክልኻል፡ ኣብ 1896 ዓ.ም. እዚ ዓወት’ዚ ንልኡላውነት ኢትዮጵያ ዓቂቡ ጥራይ ዘይኮነስ ንኻልኦት ኣህዛብ ኣፍሪቃ ኣንጻር መግዛእቲ ኣብ ዝገብርዎ ዝነበሩ ቃልሲ’ውን ኣነቓቒሑ። ኣብ መበል 20 ክፍለ ዘመን፡ ብፍላይ ኣብ እዋን ኩናት ሓድሕድ ኢትዮጵያ፡ ግንባር ሓርነት ህዝቢ ትግራይ (ህወሓት) ኣብ ቃልሲ ንዲሞክራስን ሰብኣዊ መሰላትን መሪሕ ሓይሊ ኮይኑ ኣብ ዝቐልቀለሉ እዋን፡ ትግራይ ኣብ መኸተ ኣንጻር ምልኪን ምልኪን ወሳኒ ተራ ተጻዊታ እያ።

4. ኣበርክቶታት ንሃገራዊ ሓድነት፤

ትግራይ ምስ ካልኦት ክልላትን ብሄራትን ድልዱል ናይ ምትሕግጋዝ ምትእስሳር ብምፍጣር ፅንዓት ደጋፊት ሓድነትን ግዝኣታዊ ሓድነትን ኢትዮጵያ ኮይና እያ። ትግራይ ናይ ባዕላ ፍሉይ መንነትን ባህላዊ ውርሻን እኳ እንተሃለዋ፣ ኣብ መትከላት ማዕርነት፣ ፍትሒ፣ ሓድሕዳዊ ምክብባር ዝተመስረተት ስሙር ኢትዮጵያ ክትህሉ ብቐፃልነት ትጣበቕ እያ። እቲ ክልል ኣብ ምቛም ዘመናዊት ኢትዮጵያ ዓብዪ ግደ ተፃዊቱ፣ ኣብ ሃገራዊ ዲስኩር መራሕቲ፣ ምሁራት፣ ራእይ ዘለዎም ሰባት ኣበርክቶ ገይሩ እዩ። መራሕቲ ተጋሩ ኣብ ምድንፋዕ ሓቛፊ ምሕደራ፣ ምዕባይ ኢኮኖሚያዊ ልምዓት፣ ኣብ መላእ ሃገር ማሕበራዊ ምዕባለ ኣብ ምጉስጓስ ኣበርክቶ ገይሮም እዮም።

ኣብ መደምደምታ፡ ትግራይ ከም ዓንዲ ሕቖ ኢትዮጵያ፡ ነባሪ ሕድሪ ጽንዓት፡ ባህላዊ ሃብቲ፡ ተወፋይነት ንሃገራዊ ሓድነት ምስክር እዩ። ትግራይ ካብ ጥንታዊ መበገሲኣ ክሳብ እዋናዊ ቃልስታታ ብዓሚቕን ነባሪን መንገዲ ዕጫ ኢትዮጵያ ቀሪጻቶ፣ ነቲ ህዝቢ ብሓፈሻ ዝገልጽ መንፈስ ሓይሊ፣ ብዙሕነት፣ ምትሕግጋዝ ዘንጸባርቕ እዩ።